नवरात्रीच्या नऊ दिवसांत पूजल्या जाणाऱ्या नऊ देवी या "नवदुर्गा" म्हणून ओळखल्या जातात.
प्रत्येक दिवस एकएक देवीला समर्पित केलेला असतो आणि मग त्या देवीच्या विशेष स्वरूपाची पूजा केली जाते.
नवरात्रीच्या नऊ देवी कोणत्या ?
तर कोपरगांव येथील गुंतवणूक सल्लागार सौ.नीता डोंगरे कोपरगांव यांचा शब्दात
१. शैलपुत्री
शैलपुत्री ही पर्वतराज हिमालयाची कन्या म्हणून ओळखली जाते.ती नवरात्रीच्या पहिल्या दिवशी पूजली जाते.
शैलपुत्रीच्या हातात त्रिशूल आणि कमळ असून,ती बैलावर बसलेली असते.
२. ब्रह्मचारिणी
दुसऱ्या दिवशी ब्रह्मचारिणी देवीची पूजा होते. ती साधना स्वरूपाच्या रूपात असते. तिच्या हातात जपमाळ आणि कमंडलु असतो, आणि ती तपस्विनीचे स्वरूप धारण करते.
३. चंद्रघंटा
तिसऱ्या दिवशी चंद्रघंटा देवीची पूजा केली जाते. तिच्या कपाळावर अर्धचंद्र असतो आणि ती सिंहावर आरूढ असते. खरंतर ती शौर्य आणि धैर्याचे प्रतीक आहे.
४. कूष्मांडा
चौथ्या दिवशी कूष्मांडा देवीची पूजा होते. असे मानले जाते की तिच्या हास्याने या संपूर्ण सृष्टीची निर्मिती झाली आहे.
ती सिंहावर बसलेली असते आणि तिच्या आठही हातात विविध अस्त्रे असतात.
५. स्कंदमाता
पाचव्या दिवशी स्कंदमाता देवीची पूजा मांडली जाते. ती देव सेनापती स्कंदाची माता आहे. ती कमळावर विराजमान असून तिच्या हातात बाल स्कंद आहे.
६. कात्यायनी
सहाव्या दिवशी कात्यायनी देवीची पूजा होते. ऋषी कात्यायन यांच्या तपामुळे या देवीने कात्यायनीचे रूप धारण केले होते अशी आख्यायिका आहे. ती सिंहावर बसलेली असते आणि तिच्या हातात अस्त्रे असतात.
७. कालरात्रि
सातव्या दिवशी कालरात्रि देवीची पूजा केली जाते. तिचे रूप अत्यंत उग्र असून तिच्या हातात तलवार आणि गदा असते. ती अशुभांचा नाश करणारी देवीआहे.
८. महागौरी
आठव्या दिवशी महागौरी देवीची पूजा होते. ती अत्यंत शुभ्र वर्णाची आहे आणि तिच्या हातात त्रिशूल आणि डमरू आहे. ती शांत आणि प्रसन्न रूपात असते.
९. सिद्धिदात्री
नवरात्रीच्या नवव्या दिवशी, सिद्धिदात्री देवीची पूजा होते. ती भक्तांना सर्व प्रकारच्या सिद्धी प्रदान करते. ती कमळावर बसलेली असते.
नवरात्रीच्या संपूर्ण नऊ दिवसांत या देवींची विधिपूर्वक पूजा केल्याने साधकाला अध्यात्मिक आणि मानसिक शांती प्राप्त होते असे हिंदू धर्मात मानले जाते.
मात्र नव्या युगात सुद्धा आपल्याला आधुनिक नवदुर्गांची माहिती असणे आजच्या कलियुगात आवश्यक आहे.
साधारणपणे नवयुगातील नवदुर्गा कोणत्या असतील ?
"नव्या युगातील नवदुर्गा" ही संकल्पना विविध दृष्टिकोनांतून मांडली जाऊ शकते. पारंपरिक धार्मिक संदर्भात नवदुर्गा या दुर्गेच्या नव स्वरूपांना उद्देशून म्हटल्या जातात, पण नव्या युगात या संकल्पनेचा उपयोग समाजातील स्त्रीशक्तीला अभिवादन करण्यासाठी आणि आधुनिक स्त्रियांच्या भूमिकेला अधोरेखित करण्यासाठी केला जातो.
नव्या युगातील नवदुर्गा या अशा स्त्रिया-महिला आहेत की, ज्या विविध क्षेत्रांत आपले सामर्थ्य, साहस, आणि ज्ञान यांचा उपयोग करून समाजात खऱ्या अर्थाने परिवर्तन घडवून आणतात.
सावित्रीबाई फुल्यांनी स्त्री शिक्षणाचे महत्व अधोरेखित केले हे सर्वांनाच ज्ञात आहे. नव्या जमान्यातील आपल्या स्त्रियांनी आधुनिक काळात आपल्या कार्याने एक वेगळा आदर्श समाजापुढे निर्माण केला आहे. त्याचा उल्लेख या ठिकाणी होणे आवश्यक आहे.
१. शिक्षणाच्या क्षेत्रातील स्त्रिया:
ज्या महिलांनी शिक्षणाच्या क्षेत्रात प्रगती साधली आहे आणि मुलींसाठी शिक्षणाचे दरवाजे उघडले आहेत, त्या नवदुर्गांच्या रूपात आहेत. उदा. मलाला यूसुफझाई.
२. विज्ञान आणि तंत्रज्ञानातील महिला विज्ञानी स्त्रिया:
ज्यांनी विज्ञान, तंत्रज्ञान, अंतराळ संशोधन यांसारख्या क्षेत्रांत प्रगती केली आहे, त्या स्त्रिया नव्या युगातील दुर्गा आहेत. उदा. कल्पना चावला, सुनीता विल्यम्स.
३. कला आणि संस्कृतीतील महिला विशारद:
ज्यांनी आपल्या कलाकृतींनी आणि विचारसरणीने समाजाला प्रोत्साहित केले आहे. उदा. लता मंगेशकर, मीराबाई.
४. सामाजिक कार्यकर्त्या आणि नेतृत्व करणाऱ्या महिलाविशारद:
ज्या महिला सामाजिक बदल, गरिबी निवारण, महिला हक्क, आणि न्यायासाठी लढत आहेत.
उदा. मदर तेरेसा, अरुंधती रॉय.
५. आरोग्यसेवा आणि मेडिसिनच्या क्षेत्रातील महिला:
ज्या महिला भगिनी, आरोग्यसेवेत महत्त्वाची भूमिका बजावत आहेत,
त्या आधुनिक नवदुर्गा आहेत.
उदा. डॉ. तनुजा नेसरी, डॉ. रमा कान्हेरे.
६. राजकारणात नेतृत्व करणाऱ्या स्त्रिया: ज्या महिलांनी राजकीय क्षेत्रात नेतृत्व केले आणि समाजात महत्त्वपूर्ण भूमिका पार पाडल्या.
उदा. इंदिरा गांधी, सरोजिनी नायडू.
७. उद्योग आणि उद्योजकता क्षेत्रातील महिला:
ज्या स्त्रियांनी उद्योजकता आणि उद्योग क्षेत्रात यशस्वी कामगिरी केली आहे.
उदा. किरण मजुमदार-शॉ, विनीता सिंह.
८. क्रीडा क्षेत्रातील महिलावीर:
ज्या स्त्रियांनी आंतरराष्ट्रीय पातळीवर देशाचे नाव उज्ज्वल केले आहे.
उदा. पी.व्ही. सिंधू, सायना नेहवाल, मिताली राज.
९. मानवाधिकार आणि महिला सशक्तिकरणासाठी लढणाऱ्या स्त्रिया: ज्या स्त्रीया, महिला सशक्तीकरण आणि स्त्री हक्कांच्या लढ्याला समर्पित आहेत. उदा. इला भट्ट, मेधा पाटकर.
नव्या युगातल्या नवदुर्गा या केवळ आज कौटुंबिक प्रपंच, किंवा धार्मिक पूजेसाठी मर्यादित नसून, आज समाजातील विविध क्षेत्रांतील स्त्रिया आपल्या कार्याने, सामर्थ्याने आणि धैर्याने खरोखरच दुर्गेचे रूप धारण करून,या समाजाला नवी दिशा देत आहेत.
होय,
नव्या युगातील नवदुर्गा या नव्या साहसासाठी निश्चितच सज्ज आहेत. आधुनिक काळातील स्त्रिया आपल्या प्रतिभा, ज्ञान, आणि साहसाच्या बळावर जगभरातील बदलाचे नेतृत्व करत आहेत. तंत्रज्ञान, विज्ञान, राजकारण, उद्योजकता, आणि सामाजिक कार्य अशा विविध क्षेत्रांत त्यांनी स्वतःचे स्थान त्यांनी निर्माण केले आहे.
या स्त्रिया फक्त आपले ध्येय साध्य करत नाहीत, तर इतरांना प्रेरणा देऊन समाज परिवर्तनाचे साधनही बनत आहेत.
असे काही महत्त्वाचे पैलू आहेत की, ज्यामुळे नव्या युगातील नवदुर्गा नव्या साहसासाठी सज्ज बनलेल्या आहेत असे माझे मत आहे.
१. शिक्षण आणि ज्ञान:
आजच्या स्त्रिया उच्च शिक्षण घेऊन विविध कौशल्ये आत्मसात करत आहेत, ज्यामुळे त्या नव्या क्षेत्रांत मोठ्या आत्मविश्वासाने पाऊल ठेवू शकतात.
२. तंत्रज्ञानाचा वापर:
नव्या युगातील स्त्रिया संगणक, मोबाईल, सारख्या तंत्रज्ञानाचा प्रभावीपणे वापर करून जागतिक स्तरावर संपर्क साधत आहेत, नावीन्यपूर्ण कल्पना राबवत आहेत, आणि नवीन साहसांसाठी सज्ज आहेत.
३. सामाजिक बदलांतील नेतृत्व:
स्त्रियांनी अनेक सामाजिक लढ्यांचे नेतृत्व केले आहे आणि समाजातील अन्याय, असमानता याविरुद्ध लढण्याची तयारी दाखवली आहे.आपल्यातील बऱ्याचशा महिला भगिनी आज ग्रामपंचायत सदस्य, सरपंचापासून थेट केंद्रीय मंत्रिमंडळात देशाचे अभिमानास्पद नेतृत्व करीत आहेत.
४. स्वयंनिर्भरता आणि उद्योजकता: आजच्या नवदुर्गा आर्थिक दृष्ट्या स्वतंत्र किंवा स्वयंपूर्ण होत आहेत, बनत आहेत, स्वतःच्या व्यवसायाची उभारणी करत आहेत आणि जगभरातील उद्योजकतेत नवी दिशा देत आहेत.त्या अर्थ साक्षर बनत आहेत.
५. सर्वसमावेशकतेची प्रेरणा:
नव्या युगातील स्त्रिया केवळ स्वतःसाठीच नाही, तर इतर स्त्रियांना, अल्पसंख्याक गटांना आणि दुर्बल घटकांना पुढे नेण्याचे काम करीत असल्याचे दिसून येत आहे. त्या सर्वांसाठी नवी दिशा आणि संधी निर्माण करत आहेत.
६. शारीरिक आणि मानसिक फिटनेस: क्रीडा क्षेत्रात नव्या स्त्रियांची प्रगती असे दर्शवते की, त्या शारीरिक आणि मानसिक दृष्ट्या सक्षम आहेत, अशक्य वाटणाऱ्या लक्ष्यांना गाठण्यासाठी त्या सज्ज आहेत.
अशी एक ना अनेक उदाहरणे देता येऊ शकतील.
नव्या युगातील नवदुर्गा आज अधिक आत्मविश्वासाने, सामर्थ्याने आणि नव्या कल्पनांद्वारे भविष्य घडवण्यासाठी सज्ज झालेल्या आहेत. नवीन बदलाचे अग्रदूत बनून, समाजातील अनंत शक्यता शोधून, पुढच्या पिढ्यांसाठी त्या नवीन पायवाट निर्माण करत आहेत. या सर्वच नवदुर्गाना मी या नवरात्री निमित्ताने अभिवादन करते.
शब्दांकन - नीता नितीन डोंगरे
गुंतवणूक सल्लागार
९१३२६३२६९१
Tags:
धार्मिक