"ॐ अक्षयाय नमः।
सुखसमृद्धी वर्धस्व।
मंगलमय भव सर्वदा।
अक्षय तृतीया शुभं भवतु।"
"अक्षय तृतीया" हा हिंदू धर्मातील अतिशय पवित्र आणि शुभ दिवस मानला जातो. याला 'अखतीज' असंही म्हणतात.
महाराष्ट्रात "आखाजी" हा शब्द अक्षय तृतीयेसाठीच वापरला जातो. ग्रामीण भाषेत किंवा बोलीत अक्षय तृतीये ला "आखाजी" किंवा "आखतीज" असंही म्हणतात.
आखाजी म्हणजे काय?
"आखाजी" हा अक्षय तृतीया या शब्दाचा अपभ्रंश आहे.
ग्रामीण भागात, विशेषतः महाराष्ट्र, विदर्भ, खान्देश आणि मराठवाड्यात अक्षय तृतीया ला "आखाजी" म्हणतात.
आखाजीचे महत्व:
१.नवसाच्या देणग्या पूर्ण करण्याचा दिवस :
आखाजीला अनेकजण आपले नवस फेडतात. मंदिरात गोडधोड प्रसाद, तांदूळ, डाळ, सोनं, वस्त्रदान करतात.
२.शेतीच्या नव्या हंगामाची सुरुवात :
आखाजीच्या दिवशी शेतकरी आपल्या शेतीत पहिलं बी टाकण्याचा विधी करतो.
नवीन हंगामाची सुरुवात सुफळ-संपन्न व्हावी म्हणून जमिनीला पाणी घालून वंदन करतात.
३.लग्न आणि शुभकार्यांची सुरुवात :
आखाजीचा दिवस हा अब्ज मुहूर्त मानला जातो. लग्न, साखरपुडा, वास्तुशांत, गृहप्रारंभ यासारखी शुभ कार्ये याच दिवशी केली जातात किंवा त्याची सुरुवात केली जाते.
४.अन्नदान आणि आंबा वाटप:
आखाजीच्या दिवशी गरजूंना पाणी, सरबत, अन्न वाटले जाते. पहिल्या आंब्याचा प्रसाद म्हणून देवाला अर्पण करून मग घरी खातात.
"आखाजी आली रे आली, अन्न दानाची वेळ झाली" असा उल्लेख जुन्या लोकगीतांत सुद्धा मिळतो.
"आखाजी" म्हणजे अक्षय तृतीया —
एक शुभ, मांगल्य आणि धार्मिक पर्व, ज्यात दानधर्म, सण-उत्सव, शेतीची सुरुवात आणि आंबा खाण्याचा गोड सण साजरा केला जातो. पुराणांनुसार, अक्षय तृतीया या दिवशी अनेक शुभ घटना घडल्याचे सांगितले जाते.
या दिवशी भगवान विष्णूचा सहावा अवतार असलेल्या परशुरामाचा जन्म झाला. त्यामुळे हा दिवस 'परशुराम जयंती' म्हणूनही ओळखला जातो, महाभारतात, वनवासात असताना पांडवांना
श्रीकृष्णाकडून "अक्षय पात्र" मिळालं होतं. त्या पात्रात नेहमी अन्न असायचं आणि कोणीही कितीही अन्न मागितलं तरी ते संपत नसे. आणि, असे ही मानले जाते की, या दिवशी देवी गंगा पृथ्वीवर अवतरली. त्यामुळे या दिवशी गंगा स्नानालाही विशेष महत्व. याच दिवशी त्रेतायुग सुरू झालं, ज्यात भगवान राम, परशुराम यांचे जन्म झाले.
अक्षय तृतीया या शब्दाचा अर्थ म्हणजे,
'अक्षय' : म्हणजे कधीही न संपणारा ("अ"- "क्षय" क्षय न होणारा)
या दिवशी केलेले पुण्य, दान, जप-तप, अन्नदान, सोने खरेदी किंवा शुभकार्याचे फल अक्षय (सतत वाढत राहणारे) मानले जाते. अक्षय तृतीया हा असा दिवस आहे की, यात कोणतेही शुभकार्य मुहूर्त न पाहता करता येते, मग तो विवाह, गृहप्रवेश, नवीन व्यवसायाची सुरुवात असो की, नवीन खरेदी, या दिवशी हमखास केली जाते. या दिवशी अन्नदान, वस्त्रदान, जलदान केल्यास जन्मोजन्मीचे पुण्य मिळते, असे पुराणात म्हटले आहे. "साडेतीन मुहूर्तांपैकी एक" अशा या दिवशी सोनं, दागिने खरेदी केल्याने संपत्ती आणि समृद्धी वाढते, अशी अजूनही समजूत असल्याचे दिसते.
आखाजीच्या दिवशी खानदेशात काही खास पारंपरिक गाणी म्हटली जातात,
जी शेती, समृद्धी, पावसाची अपेक्षा आणि गाई-गुरांशी प्रेम व्यक्त करणारी असतात. या गाण्यांमध्ये भक्तीभाव, शेतीशी जोडलेला आदरभाव आणि ऋतूंसाठीचे स्वागतगायन दिसून येते.
खानदेशातील आखाजीच्या दिवशी म्हटली जाणारी काही पारंपरिक गाणी म्हणजे..
"गाई माज्या लाखा लाभल्या,
बैल माझे वाघा जाहले,
आखाजीच्या पावन वेली,
भुई फुलली सोनपानाची!"
"आखाजी आली ग ताई,
धरू नांगराच्या मुठी,
पेरू सुखाची बीजं,
फुलवू स्वप्नाची रोपटी!"
"धरणीमाता दे पाणी,
आखाजीची आस मनी,
आभाळा रे ऊन नको,
बरस पाऊसा बरस गडगडूनी!"
अगदी गाई गुरे, शेती, धान्य आणि पावसाला विनंती करणारे त्याचे जणू स्वागत करण्यासाठी पारंपारिक गीते गायली जातात आणि हा सण साजरा केला जातो.
"आखाजी आखाजी, सोनं उगवो धरती!"
"पाणी दे, अन्न दे, आखाजीचं पुण्य घे!"
तर, काही गावांत गाई-गुरांची आरती करताना सुद्धा खास ओव्या म्हटल्या जातात. खानदेशी भाषेत अगदी खास सरळ आणि साध्या शब्दात, पण भावपूर्ण गाणी असतात.
अक्षयतृतीया ही शुभ आणि निसर्गनियमांशी सुसंगत अशी परंपरा आहे. त्यामुळे त्या दिवसापासून आंबा खाणं हे धार्मिक, आरोग्यदृष्ट्या आणि सामाजिक सौहार्दासाठी महत्त्वाचं मानलं गेलंय. अशी ही "अक्षय तृतीया" सर्वाना लाभदायी ठरो!!!
शब्दांकन - नितीन दत्तात्रय डोंगरे, करसल्लागार ,कोपरगांव
Tags:
दिनविशेष